TAJUK : ADAT TRADISI KAUM MURUT, DI KENINGAU ,SABAH

TAJUK KHUSUS : Sejarah Adat Tradisi Kaum Murut

PENGENALAN

Kaum Murut menetap di pedalaman dan kawasan tenggara Sabah dan merupakan kaum yang ketiga terbesar di Sabah. Salah satu etnik yang ada di negeri Sabah adalah suku kaum Murut yang kaya dengan budayanya. Mereka biasanya tinggal di daerah Tenom, Pensiangan dan Keningau. Kaum Murut juga terbahagi kepada Murut Tahol atau Tagol, Tidung, Timugon, Sembakung, Paluan, Bookan, Kalabakan, dan Murut Serundung. Dimana Kaum Murut mewakili sebanyak 2.9% daripada penduduk di Sabah iaitu lebih kurang 50,000 orang. Suku kaum Murut juga terdapat di Brunei, Sarawak dan sempadan Kalimantan. Kaum Murut mempunyai bahasa tersendiri yang berbeza dengan suku kaum Murut yang lain. Secara uniknya, kaum Murut tinggal di rumah tradisi mereka iaitu rumah panjang dan hidup harmoni dalam keluarga yang besar yang berhampiran dengan kawasan sungai. Mereka tinggal di dalam rumah panjang yang menempatkan 10 hingga 20 keluarga. Suku kaum Murut juga dikenali melalui budaya dan kesenian yang telah mereka warisi turun-temurun. Misalnya, suku kaum Murut amat terkenal dengan motif dan pakaian tradisinya. Selain itu, kaum Murut pakar dalam berburu dan masih mengamalkan tradisi bertatu seperti kaum Iban di Sarawak tetapi tradisi ini semakin kurang di lakukan oleh generasi muda suku kaum ini. Kebanyakan kaum Murut ialah petani, pemburu, dan penangkap ikan di sungai. Selain itu , mereka juga menjalankan pemungutan hasil hutan seperti rotan, damar dan madu lebah . Adat upacara perkahwinan bagi kaum Murut juga sangat unik dan menjadi adat turun-temurun dalam perkahwinan iaitu adat ‘barian sampai mati’.  Selain daripada itu, dahulu mereka mempercayai amalan anismisme iaitu setiap pokok, batu, sungai dan bukit mempunyai roh sendiri. Kini, kebanyakan suku kaum Murut majoritinya beragama kristian. Kaum Murut meraihkan Perayaan Pesta Kalimaran. Pesta Kalimaran ialah pesta sama seperti kaum KadazanDusun yang menyambut Pesta Kaamatan. Ia disambut selepas mereka menuai padi. Sehubungan itu, suku kaum Murut juga terkenal dengan tarian tradisional iaitu Tarian Lansaran dan Tarian Mangunatip.

2.0              OBJEKTIF

2.1       Tujuan utama penulisan dibentuk ialah untuk mengetahui asal usul adat tradisi kaum Murut di Keningau, Sabah. Asal usul ini dikaji kerana ingin mendedahkan kepada masyarakat bahawa adat tradisi ini amat penting untuk dipelihara.

2.2       Selain itu, kajian ini juga dibuat untuk mendedahkan adat tradisi kaum Murut yang ada dan masih diamalkan sehingga sekarang. Antara adat tradisi yang masih diamalkan sehingga sekarang ialah pakaian tradisional, tarian tradisional, perayaan dan adat perkahwinan.

2.3       Kajian ini dibuat bagi menyedarkan masyarakat pada zaman sekarang tentang pentingnya memelihara adat tradisi yang telah lama diamalkan sejak turun-temurun lagi. Ini bertujuan supaya semua lapisan masyarakat dan generasi akan datang kaum Murut mengamalkan adat tradisi walaupun kebanyakan kaum Murut masa kini telah menganut agama kristian.

3.0              PERMASALAHAN KAJIAN

Penulis berminat untuk mengetahui pengamalan adat tradisi kaum Murut di Keningau tetapi pengamalan adat tradisi ini kurang diamalkan oleh kaum muda Murut sekarang. Hanya terdapat segelintir daripada masyarakat Murut yang masih menerapkan adat tradisi dalam keluarga mereka. Selain itu, maklumat mengenai adat tradisi kaum Murut sukar diperolehi untuk dijadikan rujukan.

Permasalahan kajian adalah berkisar mengenai pengutipan, pemilihan, penyusunan, sumber dan penganalisaan bahan-bahan. Dari aspek pengumpulan sumber melalui laman sesawang, bahan-bahan maklumat mengenai adat tradisi kaum Murut di Keningau amat terhad.

Kerja-kerja penyusunan dan penganalisaan dalam penulisan esei ini juga menimbulkan masalah. Ini adalah disebabkan setiap perkara ini berkait rapat antara satu sama lain. Penulis berharap esei ini dapat meenyumbangkan kepada kajian sejarah Malaysia.

4.0              SKOP KAJIAN

Kajian ini akan difokuskan kepada adat tradisi kaum Murut di Keningau, Sabah. Amalan dan kehidupan yang diamalkan ini banyak memberi kesan kepada masyarakat muda kaum Murut pada saat ini. Seterusnya, kita akan mendalami tentang perayaan yang disambut oleh kaum Murut di Keningau. Selain itu, mengetahui cara pengendalian adat perkahwinan tradisional sehingga moden oleh kaum Murut di Keningau. Kajian ini juga dijalankan untuk mengetahui perbezaan antara pakaian tradisional lelaki dan perempuan kaum Murut serta tarian tradisional kaum Murut. Bahkan, kajian terakhir akan menyatakan berkenaan agama dan kepercayaan yang dianuti oleh kaum Murut di Keningau dari dulu hingga sekarang.

5.0              SOROTAN KAJIAN LEPAS

5.1          Kajian lepas yang digunakan oleh penulis dapat memberi sedikit gambaran adat tradisi bagi suku kaum Murut. Menyentuh sejarah kemunculan masyarakat Murut di Sabah, T.R. Williams dalam Mat Zin Mat Kib (2005: 2) berpendapat kira-kira 15,000 hingga 20,000 tahun dahulu telah berlaku penghijrahan penduduk dari bahagian selatan Negara China ke Asia Tenggara dan kawasan-kawasan pesisirnya, termasuklah ke Pulau Borneo. Antara mereka yang berpindah dari benua Asia ini (sejak tahun-tahun 1500 hingga 1000 S. M lagi) terdiri daripada kumpulan etnik yang pada hari ini disebut “Dusun” dan “Murut”. Berdasarkan fakta inilah kelompok Dusun dan Murut dikatakan dua kelompok yang paling awal berada di Sabah. Collins dalam Mat Zin Mat Kib (2005: 2) mengatakan bahawa kelompok ini secara umumnya disebut Melayu-Proto yang mengamalkan bahasa rumpun Austronesia. Mereka terdapat di kawasan pedalaman kerana pada tahun 1880-an dikatakan penduduk di bandar Sandakan, Lahat Datu, Semporna dan Tawau tidak lagi terdiri daripada penduduk peribumi Sabah.

5.2          Manakala Headly dalam Ismail Yusoff (1997: 28), mengatakan bahawa perkataan ‘Murut’ di Sabah merujuk kepada kumpulan penduduk yang tinggal di lereng bukit atau tanah tinggi di pedalaman yang mempunyai hubungan rapat dengan suku kaum Dusun. Seperti orang Dusun, nama orang Murut bukan diperoleh sendiri oleh masyarakat tersebut, tetapi diberikan oleh pendatang dari luar. Berbanding dengan orang Dusun, keadaan fizikal orang Murut adalah lebih kecil dan pendek. Barangkali kerana inilah ramai pengkaji beranggapan bahawa mereka ini berasal dari Annam, Ulu Burma atau Formosa. Namun, bukti ini tidak kukuh disebabkan hanya andaian dari pengkaji sahaja berdasarkan kepada bentuk fizikal orang Murut dan orang Dusun yang menyerupai bentuk fizikal Anam, Ulu Burma atau Formosa.

5.3          Mengikut Pollard dalam Ismail Yusoff (1997: 28)  istilah ‘Murut’ berasal dari akar kata ‘purut’ iaitu ‘berian’ atau ‘hantaran mas kahwin’. Ada juga pengkaji berpendapat istilah ini diperoleh dari ‘burut’ iaitu sejenis tumbuh-tumbuhan berubi yang digemari oleh orang Murut. Sebelum nama ini menjadi popular kaum Murut dikenali dengan berbagai nama yang dikaitkan dengan alam sekeliling di mana mereka berorentasi. Prentice dalam Ismail Yusoff (1997: 28)  misalnya menamakan mereka ini ‘hill people’ kerana mereka tinggal di bukit-bukau. Sementara Whelan dalam Ismail Yusoff (1997: 28)  pula menamakan mereka ‘man of wood’ kerana lokasi perkampungan mereka di hutan rimba.

5.4          Menurut Ismail Ibrahim dalam Saidatul Nornis Hj. Mahali et al. (2007: 69), beliau mengasingkan kawasan petempatan masyarakat Murut mengikut subetnik kepada dua golongan iaitu Murut dataran tanah rendah dan Murut dataran tanah tinggi.  Murut dataran tanah rendah terdiri daripada Murut Nabai dan Murut Timugon yang mendiami tanah rata Keningau. Manakala Murut tanah tinggi pula adalah golongan yang terbesar mendiami kawasan tanah tinggi di Sabah. Golongan ini dipecahkan kepada beberapa kumpulan besar. Pertama, Murut Paluan tinggal di kawasan tanah tinggi berhampiran Sungai Padas di Tenom, berkembang ke Sungai Dalit di sempadan Sook dan berkembang ke barat berhampiran Sipitang. Kedua, Murut Dalit yang juga dipanggil “orang bukit” menduduki kawasan Dalit dan Sook dan berkembang di sepanjang Sungai Penawan. Ketiga, Murut Rundum yang menduduki kawasan persekitaran Sungai Tagul dan berkembang ke utara Rundum. Keempat, Murut Tahol yang berpindah dari persekitaran Sungai Tagul dan menduduki kawasan Bole, Kemabong, Tenom dan Tomani. Kelima, Murut Kolod di kawasan Bole. Keenam, Murut Sapulut menduduki kawasan tanah tinggi selatan Sook hingga ke Sungai Sepulut dan Murut Pensiangan (Lagungan) yang menduduki kawasan Sapulut, berkembang hingga ke sempadan dan tenggara Serudong dan Sungai Kalabakan. Sebenarnya Murut Sapulut adalah dikenali sebagai Murut Tagal.

5.5          Selain itu, menurut Cliff Akid Kamijan dalam majalah Dewan Bahasa (2006: 30) Malaysia sangat beruntung kerana mempunyai rakyat pelbagai bangsa, budaya, agama dan kepercayaan. Menurut Owen Rutter dalam Mat Zin Mat Kib (2005: 2) menjelaskan bahawa pengkategorian etnik yang utama di Sabah ialah tertumpu kepada kaum Dusun, Murut, Bajau, Iranun, Suluk, Bisaya dan Melayu Brunei. Setiap kumpulan etnik ini mempunyai adat resam, kebudayaan dan amalan kepercayaan yang berbeza-beza. Mereka terdiri daripada penduduk peribumi bukan Islam dan peribumi Islam. Kumpulan etnik Dusun, Murut dan Rungus kebanyakannya bukan beragama Islam. Setiap kumpulan etnik, khususnya Dusun dan Murut mempunyai subkumpulan etnik masing-masing. Manakala, kumpulan etnik Idahan, Bajau, Iranun, Sulu, Bisaya, Melayu-Brunei, Orang Sungai dan Tidong pada keseluruhannya beragama Islam. Walaubagaimanapun, terdapat penulis lain yang mengklasifikasikan masyarakat Murut kepada beberapa subetnik. Misalnya, Lita Lasimbung dan Stella Moo-Tan (1997: 45) telah membahagikan Murut kepada subkumpulan iaitu Baukan, Gana, Kalabakan, Okolod, Paluan, Selungai, Serudung, Tagal, Timugon, Murut Beaufort dan Murut Keningau. Mereka juga mengatakan bahawa pada tahun 1977, jumlah masyarakat Murut di Sabah dianggarkan sebanyak 40,000 orang.

6.0              KAEDAH KAJIAN

Kaedah kajian ialah kaedah penyelidikan perpustakaan. Penekanan akan diberikan kepada ketepatan penghuraian fakta dengan menggunakan sumber primer dan sumber sekunder. Pendekatan yang digunakan ialah membuat penerangan mengenai perkembangan yang berlaku dalam pengamalan adat tradisi dalam kalangan generasi awal dan generasi muda kaum Murut sekarang.

7.0              PEMBAHAGIAN STRUKTUR ESEI

7.1              Pengenalan

7.2              Sejarah Adat Tradisi Kaum Murut di Keningau, Sabah

7.3              Objektif pengamalan Adat Tradisi Kaum Murut di Keningau, Sabah

7.4              Kepentingan pengamalan adat tradisi Kaum Murut sejak turun-temurun.

7.5              Penutup

8.0              BIBILIOGRAFI

9.0              LAMPIRAN